Eyfel Qülləsinin simvolik və maraqlı hekayəsi

Eyfel Qülləsi sevgi və gözəlliyin simvolu olaraq da tanınır. Yaxşı, bəs necə olur ki, bilmirəm neçə tonluq bir dəmir yığını, gözəl bir küçə lampası, 127 yaşındakı bir fabrik bacası romantizmin simvolu halına gəldi? Bugünə qədər 250 milyondan çox insanı özünə bir maqnit kimi çəkdi?

Eyfel Qülləsi bugün dünyanın ödənişlə ən çox ziyarət edilən abidəsi ünvanına sahibdir. Və bir az öncə söylədiyim üzləri bugün bir sənət və dizayn möcüzəsi olaraq qəbul edilən bu abidəni aşağılamaq üçün söyləmədim. İlk yaradıldığında Parisin sənət və ədəbiyyat çevrəsi onu tam olaraq belə tanımlamışdı. Üstəlik Eyfel Qülləsinə qarşı olan bu sənətçilər qüllənin o zamankı yüksəkliyi olan 300 metrin hər bir metri üçün bir sənətçini, yəni toplam 300 kişini toplayaraq qülləyə savaş açmışdılar.

“Biz yazarlar, rəssamlar, heykəltraşlar, memarlar və Parisin indiyə qədər toxunulmamış gözəlliyinə adanmış tutqulu insanlar olaraq bütün gücümüzlə bu yararsız və qorxunc Eyfel Qülləsinə qarşı çıxırıq.”

Buna bənzər bildirişlər yayınlamışlar. Demək ki, insanlar bəzən təbii gerçəyi yeni fikirlərə qarşı çıxa bilir. Belə durumlarda öz proyektinizə nə qədər inandığınız, necə bir görüşə sahib olduğunuz çox önəmlidir. Bəs başlangıcdakı belə bir dirənişə qarşılıq onu qurduran Qustave Eyfel Qülləsini necə qorumuş bilirsinizmi? Piramidalarla qarşılaşdıraraq. “Misirdəki piramidalar hər kəsin heyran olduğu əsərlər olaraq qəbul edilərkən onlardan çox daha görkəmli olan bu əsər nə üçün qorxunc olsun ki?” demiş. Əsərini “görkəmli” olaraq tanımlamış çünki qurulduğu 1889 ilində insan əlindən çıxmış dünyanın ən yüksək tikilisi idi və 41 il boyunca da belə qaldı.

Əslində Eyfel Qülləsi keçici olaraq qurulmuş bir qapıydı. Parisdə Fransız inqilabının 100-cü ildönümündə keçirilən dünya sərgisi üçün dizayn olunmuşdu. Dizaynını sanıldığının əksinə Qustave Eyfel tək başına etmişdi. Tikdirdi. Bir qrup çalışmasının məhsulu idi. Sahibi olduğu memarlıq və dizayn firması o illərdə dünyanın tanınmış şəhərlərinə simgə binalar, ya da tikililər qurmaqla ad qazanmışdı. Misal üçün, New Yorkdakı azadlıq heykəli və hətta İzmirdəki keçmiş gömrük binası, ya da başqa adıyla Konak Pier kimi tikililərdə hər zaman Eyfelin firmasının imzasını tapırıq.

Eyfel Qülləsinin dizaynı əslində özgür bir dizayn deyil. Piramidalar başda olmaq üzrə bir çox ilham qaynağı vardı. Ancaq bunlardan özəlliklə bir dənəsi daha da önə çıxır: 1853-də New York-da qurulan Latting Rəsətxanası. Tikildikdən sadəcə 3 il sonra yanaraq yox oldu. Amma geriyə buraxdığı ilham Eyfel Qülləsinə çevrildi.

Yəni anlayacağınız bu ilham deyilən şeyin hər hansı bir sınırı yoxdur. Ölkələrdən və mədəniyyətlərdən bağımsız hərəkət edə bilir. İnsanlığın ortaq bir mirası olaraq ortada durur. Diləyən onu oradan alıb işlədə bilər.

Təbii ki, tək başına ilham işlərin bitirilməsi üçün yetərli deyil. Hə, Eyfel Qülləsinin çıxış nöqtəsi başqa bir qüllə, ancaq dizaynı birəbir köçürülməmişdir. Daha yaxşıya yetişmək üçün görülən çalışmalar dəfələrcə yoxlanılmışdı. Ən sonunda axırıncı halı yarışmaya göndərilmişdi. Bu arada bir yarışma olduğundan danışmışdımmı? Üstəlik çox tanınmış bir yarışma. O il keçiriləcək dünya sərgisinin səs gətirə bilməsi üçün toplam 700 fərqli dizayn yarışmış. Aralarında 300 metr yüksəklikdə bir qranit daş tikili belə var. Ancaq qazanan Eyfel Qülləsi olmuşdu. Yaxşı, qazanmış da nə olmuş? Fransız dövlətinin büdcəsi qüllənin maliyyətinin sadəcə beşdə birini qarşılaya bilərmiş. Geri qalan qismi Qustave Eyfel özü maliyyələşdirmiş. Bu layihə üçün həm pulunu, həm də etibarını riskə atmış. Bir işi bitirə bilmək üçün bəzən belə hər şeyinizi ortaya qoymağınız gərəkə bilər. Fədakarlıq, risk ala bilmək, cəsaret bu gün olduğu kimi o zamanlarda da yenilikçiliyin axtarılan nöqtələrindənmiş anlayacağınız.

Cəsarət demişkən, kor-koranə bir cəsarətdən bəhs etmirəm. Riskləri yaxşı hesablaya bilməlisiniz. Yoxsa Fransız Reichelt-in düşdüyü duruma düşə bilərsiniz. O da bir dizaynçıydı. Paraşüt dizayn edərdi. Hətta ona “uçan dərzi” deyərlərdi. 1912-ci ildə etdiyi son dizaynını Eyfel Qülləsində test etməyə qərar verdi. Bu onun son qərarıydı.

Eyfel Qülləsi bilinən bir amaca hizmət etmək üçün keçici olaraq qurulmuşdu və 20 il sonra, yəni 1909-cu ildə söküləcəkdi. Oysa Qustave Eyfel onu gələcəyin elm və texnologiyasının bir simvolu halına gətirmək istəyirdi. Ona görə içinə bir laboratoriya qurdu. Simsiz və radiyo bağlantısı üçün antenalar qoşdu. Beyləcə sökülməsinin önünə keçdi və gerçəkdən də onu bir texnologiya simvolu halına gətirdi. Bunu anlaya bilərəm. Bir yandan baxıldığında fallıq bir simvol olduğu da söylənə bilər. Bu durumda küləyi kişi olaraq qəbul etsək onunla 2007 ilində evlənən Erika Eyfeli belə anlaya bilərəm. Amma hansı ara və necə onun sevgi və romantizm simvolu halına dönüşdüyünü bir cür anlamıram.

Eyfel Qülləsinin simvolik və maraqlı hekayəsi